การจัดการสารเคมีเหลือใช้ในโรงงาน แนวปฏิบัติตามหลักกฎหมาย

การจัดการสารเคมีเหลือใช้ (Chemical Waste Management) เป็นกระบวนการสำคัญที่ไม่เพียงแต่เน้นด้านความปลอดภัย แต่ยังมีผลกระทบโดยตรงต่อสุขภาพของพนักงาน ความยั่งยืนของสิ่งแวดล้อม และการปฏิบัติตามข้อกำหนดทางกฎหมาย หากการจัดการไม่เป็นระบบ อาจนำไปสู่การปนเปื้อนในดิน น้ำ อากาศ และอุบัติเหตุร้ายแรงในโรงงาน

สารเคมีเหลือใช้ คืออะไร

สารเคมีเหลือใช้ คือสารที่ถูกใช้งานแล้วในกระบวนการผลิตหรือทดลอง และไม่สามารถนำกลับมาใช้ซ้ำได้อย่างปลอดภัย อาจอยู่ในรูปของเหลว ก๊าซ หรือของแข็ง การไม่จัดการอย่างเหมาะสมอาจก่อให้เกิดปฏิกิริยาเคมีที่เป็นอันตราย หรือก่อมลพิษต่อสิ่งแวดล้อม

ความสำคัญของการจัดการที่ดี:

• ลดความเสี่ยงจากไฟไหม้ ระเบิด หรือพิษ

• ป้องกันการปนเปื้อนของสิ่งแวดล้อม

• ปฏิบัติตามกฎหมาย ลดความเสี่ยงการถูกปรับหรือเพิกถอนใบอนุญาต

• สร้างภาพลักษณ์ที่ดีให้แก่องค์กร

5 ขั้นตอนการจัดการสารเคมี เหลือใช้ในโรงงาน

1. การจำแนกของเสียอันตราย (Hazardous Waste Classification)

การจำแนกประเภทอย่างถูกต้องคือจุดเริ่มต้นของการจัดการที่ปลอดภัย
โดยสามารถจำแนกตาม:

• ลักษณะอันตราย: เช่น

  • ไวไฟ (Flammable) เช่น ตัวทำละลาย

  • กัดกร่อน (Corrosive) เช่น กรด-ด่าง

  • พิษเฉียบพลัน / เรื้อรัง (Toxic) เช่น โลหะหนัก

  • วัตถุปฏิกิริยา (Reactive) เช่น สารที่ไวต่ออุณหภูมิ

• แหล่งที่มา: เช่น

  • ของเสียจากห้องแล็บ

  • ของเสียจากกระบวนการผลิต

  • สารหมดอายุจากคลังสินค้า

การติดฉลาก (Labeling) และจัดเก็บตามประเภทจึงจำเป็นอย่างยิ่ง

2. การเก็บรักษาและการขนส่งสารเคมี ที่ปลอดภัย

หลักปฏิบัติ:

• ใช้ภาชนะที่แข็งแรง ทนต่อสารเคมี และปิดสนิท

• มีฉลากชัดเจน (ภาษาไทย และสัญลักษณ์อันตรายตาม GHS)

• มีพื้นที่จัดเก็บแยกต่างหาก จากสารที่ใช้งานอยู่

• ระบบบันทึก (Log Book): บันทึกชื่อสาร ปริมาณ วันที่ทิ้ง และผู้รับผิดชอบ

3. ข้อควรระวังในการขนย้าย:

• ต้องมีพนักงานที่ผ่านการฝึกอบรมความปลอดภัยด้านสารเคมี

• ห้ามรวมสารที่อาจเกิดปฏิกิริยารุนแรงในภาชนะเดียวกัน

• มีอุปกรณ์รองรับเหตุฉุกเฉิน เช่น Spill Kit

4. แนวทางการกำจัดของเสียอันตราย

วิธีการกำจัดขึ้นอยู่กับชนิดของเสีย:

• การเผาด้วยเตาอุณหภูมิสูง (Incineration): สำหรับสารอินทรีย์, ตัวทำละลาย

• การทำปฏิกิริยาให้หมดฤทธิ์ (Neutralization): สำหรับกรด/ด่าง

• การฝังกลบในหลุมปลอดภัย (Secure Landfill): สำหรับของแข็งที่ไม่เผาได้

• การส่งคืนผู้ผลิต (Take-back Program): เช่น สารเคมีหมดอายุ

❗ หมายเหตุ: การกำจัดต้องดำเนินการโดย ผู้รับอนุญาตที่ขึ้นทะเบียนกับกรมโรงงานอุตสาหกรรม

5. การจัดทำเอกสารสารเคมีและระบบติดตาม

เอกสารสำคัญที่โรงงานต้องมี:

• แบบ สก.2: รายงานการขนย้ายของเสีย

• แบบ สก.3: สรุปรายเดือนของของเสียอันตราย

• บันทึก MSDS/SDS ของของเสียทุกประเภท

• ทะเบียนของเสีย (Waste Manifest)

การเก็บรักษาเอกสารอย่างเป็นระบบ จะช่วยให้ง่ายต่อการตรวจสอบและรายงานประจำปีต่อหน่วยงานราชการ

ตารางสรุป: แนวทางการจัดการสารเคมีเหลือใช้ในโรงงาน

กฎหมายและข้อกำหนดที่เกี่ยวข้อง การจัดการสารเคมีเหลือใช้

สรุป

การจัดการสารเคมีเหลือใช้ในโรงงานไม่ใช่เพียงเรื่องของการ “ทิ้งให้ถูกวิธี” แต่คือระบบบริหารความปลอดภัยที่เชื่อมโยงระหว่างบุคลากรในโรงงาน กฎหมาย และสิ่งแวดล้อม การอบรมให้พนักงานเข้าใจตั้งแต่การแยก การเก็บ ไปจนถึงการจัดทำเอกสารและติดต่อกับผู้กำจัดของเสียอย่างถูกกฎหมาย จะช่วยให้องค์กรมีความปลอดภัยรอบด้าน และสร้างความน่าเชื่อถือต่อสังคมและผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย

อ้างอิง

1. กรมโรงงานอุตสาหกรรม. (2561). คู่มือการจัดการของเสียอันตรายจากโรงงานอุตสาหกรรม. กระทรวงอุตสาหกรรม.

2. กรมควบคุมมลพิษ. (2560). แนวทางการบริหารจัดการของเสียอันตรายจากชุมชนและโรงงาน. กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม.

3. OSHA. (n.d.). Hazardous Waste Operations and Emergency Response (HAZWOPER) Standard. Occupational Safety and Health Administration, U.S. Department of Labor.

บทความที่น่าสนใจ

• เลือกผู้ให้บริการอบรมสารเคมีอย่างไร ไม่เสี่ยงผิดกฎหมาย
• ประเภทองค์กรที่ต้องอบรมสารเคมี เช็กให้ชัดความเสี่ยงทางกฎหมาย
• กฎหมายหลักที่เกี่ยวข้องกับสารเคมีอันตราย ในประเทศไทย